عناصر و طبع‌ها

ساختار دوشا و عناصر

برمبنای دانش آیورودا که بر اساس طبع یا سرشت افراد پایه‌گذاری شده است، جهان از پنج عنصر «اتر یا فضا، آتش، هوا، خاک و آب تشکیل شده است. ترکیب دوبه‌دوی این عناصر سه طبع (یا دوشای) واتا، پیتا و کافا را ایجاد می‌کند. واتا از اتر (خلاء و هوا)، پیتا از آتش و آب و کافا از خاک و آب تشکیل شده‌اند.

این سه طبع در وجود تمام افراد بشر حضور دارد اما آنچه مهم است و موجب تفاوت میان افراد می‌شود و آن‌ها را از هم متمایز می‌گرداند، نسبت و میزان این طبایع است.

همۀ افراد بشر با نسبت اولیه‌ای از این سه دوشا (طبع) متولد می‌شوند و کیفیت مشخصی از واتا، پیتا و کافا را درون خود دارند اما کیفیت این دوشاها و میزان و نسبت آن‌ها تحت‌تاثیر عوامل گوناگونی قرار دارد:
_{ویژگی‌هایی که پدر و مادر و نیاکان فرد داشته‌اند، عواطف و احساساتی که از سر گذرانده و ادوار مختلفی از غم و شادی که تجربه کرده‌اند، زمان بسته شدن نطفه، زمان دقیق متولد شدن، وضعیت سیارات و اثرگذاری آن‌ها بر تولد افراد و …}

مفهوم پراکریتی

این طبع اولیه که انسان با آن متولد می‌شود، «پراکریتی» نام دارد. در مقابل آن انسان طبعی ثانویه نیز با عنوان «ویکریتی» کسب می‌کند که تحت تاثیر عوامل اکتسابی مانند نحوۀ برخورد والدین و اطرافیان، نوع تغذیه، شرایط اقلیمی و … قرار می‌گیرد.

تلاش آیورودا همواره در این راستا است که طبع ثانویۀ افراد را به طبع اولیۀ آن‌ها نزدیک کند. به این نحو از احتمال بیماری افراد کاسته می‌شود.

در ادامه ویژگی هر یک از این طبع‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

ویژگی طبع‌ها

واتا

دوشای واتا به سرشت شخصی اطلاق می‌شود که، در نسبت اولیۀ طبع‌ها، واتای غالبی دارد یا زندگی شخصی‌اش او را به‌سمت دوشای واتا هدایت کرده است.

ما از ظاهر کسی که طبع واتا دارد انتظار استخوان‌هایی باریک، قدی کوتاه یا بلند داریم. واتایی‌ها معمولا افرادی لاغر با جثه‌ای کوچک‌اند که حتی در صورت فعالیت‌های ورزشی نیز بدنشان به مقدار زیاد ماهیچه تولید نمی‌کند.

حد و مرز برای اشخاصی که طبع واتای غالبی دارند، اهمیت بسیار زیادی دارد. به همین خاطر مضطرب شدن یکی از مشخصه‌های آن‌ها است که حتی در هنگام گرسنگی نیز می‌تواند نمود پیدا کند. به دلیل داشتن حد و مرز بسیار، ارتباط با یک واتایی می‌تواند شبیه به نزدیک‌شدن به یک بچه‌گربه باشد؛ چراکه یک واتایی در برقراری ارتباط اولیه به‌شدت احساس خطر کرده و حالت تدافعی به خود می‌گیرد. آن‌ها در کودکی نیز به بوسیده‌شدن توسط بزرگ‌ترها تمایلی ندارند.

واتایی‌ها اشتهای متغیری دارند؛ گاهی با خوردن یک وعدۀ کامل سیر می‌شوند و گاهی تنها به چشیدن مقدار کمی غذا تمایل نشان می‌دهند. شخصی که دوشای واتای غالبی دارد به‌سرعت مفاهیم را فرامی‌گیرد و به همان سرعت نیز آن‌ها را از خاطر می‌برد.

به‌دلیل وجود هوا در طبع واتایی‌ها، نمی‌توان آن‌ها را محبوس و محدود ساخت. از سویی نیز وجود مقدار قابل توجهی سرما و باد در در طبع اولیۀ آن‌ها، موجب می‌شود اغلب علاقۀ‌ چندانی به سرما نداشته باشند و هوای سرد و فصل پاییز برایشان آزاردهنده باشد. در این فصل احتمال دارد بلافاصله پس از نوشیدن آب احساس ادرار به آن‌ها دست دهد.

عضو حساس بدن واتایی‌ها گوش آن‌ها است؛ صداهای ناهنجار و شلوغی خیابان برای آن‌ها بسیار آزاردهنده است. شاید اگر در دوران کودکی بر سر یک واتایی فریاد بکشند تا بزرگسالی آن را به خاطر داشته باشد. آن‌ها عموما حس ششم بسیار قوی‌ای دارند و به‌راحتی می‌توانند همدلی‌های تصنعی را تشخیص دهند.

واتایی‌ها معمولا خواب سبکی دارند و گاهی از بی‌خوابی یا بدخوابی رنج می‌برند. ماساژدرمانی یکی از المان‌های کمک‌کننده برای اشخاصی است که طبع واتا دارند. از این رو استفاده از روغن‌های مناسب بدن برای واتایی‌ها مخصوصا در فصل پاییز بسیار مناسب است.

واتایی‌ها معمولا افرادی خلاق، مشتاق و شاداب‌اند و عمدتا جنب‌وجوش بالایی دارند. به همان نسبت که فعالیت بدنی‌شان زیاد است، در ذهنشان نیز گفت‌وگوی درونی و پرش افکار زیادی رخ می‌دهد؛ به‌نوعی می‌توان گفت عنصر باد در ذهن آن‌ها می‌وزد و افکار را به این سو و آن سو می‌برد. این اتفاق حتی برای حدقۀ چشم‌های آن‌ها نیز می‌افتد؛ چشم‌های یک واتایی ممکن است به‌طور دائم نگران باشد و اطراف را رصد کند.

پیتا

پیتا متشکل از آتش و آب است. هر کدام از این عناصر ویژگی منحصربه‌فرد خود را دارند؛ آتش تغییردهنده است و استحاله ایجاد می‌‌کند، درحالی‌که آب پیونددهنده و پذیرا است. پیتایی‌ها معمولا دستانی زرد، قرمز یا صورتی و گونه‌هایی سرخ یا آفتاب‌سوخته دارند. جریان داشتن خون در رگ‌های یک پیتایی، مخصوصا زمانی‌که خشمگین است، می‌تواند کاملا محسوس باشد. یک شخص پیتایی به‌علت حرارت و آتش درونی‌اش میل به کنترل‌گری و تغییر دارد. گاهی ممکن است این میل به سمت جامعه و بیرون از خود سوق پیدا کند و گاهی نیز جهت آن به درون برگردد و تلاشی باشد برای تغییر خویشتن…

پیتایی‌‌ها معمولا سیستم گوارشی بسیار قدرتمندی دارند. به‌عنوان مثال اگر در ساعت هفت صبح صبحانه میل کنند در حوالی ساعت یازده تا دوازده ظهر کاملا آمادگی وعدۀ غذایی تازه‌ای را دارند.

عملکرد سیستم گوارش در آیورودا با مفهومی به‌نام آگنی شناخته می‌شود. آگنی یا آتش گوارش با سیارۀ خورشید فعال می‌شود. به همین‌دلیل در آیورودا بهترین زمان غذا خوردن را بین طلوع و غروب خورشید در نظر می‌گیرند. زیرا آگنی انسان هم‌زمان با طلوع خورشید فعال می‌شود، در حوالی ظهر به اوج خود می‌رسد و در ادامۀ روز رو به افول می‌رود؛ به همین علت آیورودا برای وعدۀ شب غذاهایی سالم اما مغذی پیشنهاد می‌دهد.

از آن‌جایی که چشم، ورودی نور یا حرارت به بدن است، عضو حساس پیتایی‌ها چشمان آن‌ها است. به همین‌خاطر پیتایی‌ها در فصل تابستان باید بسیار مراقب چشم‌های خود باشند و از عینک‌های آفتابی مناسب استفاده کنند.

از لحاظ ظاهری آن‌ها ممکن است بر روی صورت خود کک‌ومک داشته باشند ‌ـ‌و برخلاف واتایی‌ها که جوش‌های سرسیاه می‌زنند‌ـ جوش های قرمز بزنند. پیتایی‌‌ها معمولا استخوان‌بندی متوسطی دارند. آن‌ها به سرعت وزن اضافه می‌کنند و به‌راحتی نیز آن را از دست می‌دهند. بدن آن‌ها پتانسیل بالایی برای ساختن ماهیچه دارد.

یک‌ پیتایی وقتی در یک فضا حضور می‌یابد، در وهلۀ اول به نواقص توجه می‌کند؛ برای مثال وقتی وارد یک سالن تئاتر می‌شود تک‌تک رفتار‌ بازیگران، جزئیات صحنه و دکوپاژ‌ را بررسی کرده و آن‌ها را قضاوت می‌کند. آن‌ها با چشمان نافذ و ذهن قضاوت‌گر خود مفاهیم را به‌سرعت فرا می‌گیرند و همه‌چیز را به‌خوبی تجزیه و تحلیل می‌کنند.

آن‌ها می‌توانند مدیرانی خوب و افرادی باانگیزه، برنامه‌ریز و منظم باشند اما باید توجه داشته باشند که در برنامۀ خود جایی برای تفریح نیز در نظر بگیرند، چراکه آن‌ها عمدتا کار را بسیار جدی گرفته و نمی‌توانند از اوقات فراغت خود لذت ببرند.

گذراندن زمان برای یک پیتایی مسئلۀ مهمی است. یک پیتایی در طول روز ممکن است این احساس را داشته باشد که در حال هدر دادن زمانش است. بنابراین بسیار مهم است که بازی و تفریح در برنامۀ روزانۀ آن‌ها جایی داشته باشد.

کافا

کافا از خاک و آب  تشکیل شده است. خاک جزء سنگین‌ترین عناصر محسوب می‌شود. ترکیبی از خاک و آب در دوشای کافا استحکام و ثبات ایجاد می‌کند. کافایی‌ها معمولا استخوان‌بندی‌های درشتی دارند و صاحب‌ بدن‌هایی ستبر با سینه‌ای فراخ‌اند. آن‌ها پوستی مهتابی، چشمی درشت و موهایی براق، مشکی و پرپشت دارند. از حافظۀ احساسی قدرتمندی برخوردارند و همین امر باعث می‌شود خوبی‌ها و بدی‌هایی را که در حقشان می‌شود، تا پایان عمر به خاطر آورند. خاطرات آن‌ها با افراد و چیزها برایشان بسیار مهم است و می‌توانند به برخی اشیاء بیش‌از حد وابستگی و علاقه نشان دهند. آن‌‌ها می‌توانند کلکسیونرهای خوبی باشند؛ در همین راستا فقدان آدم‌ها و ازدست دادن وسایلشان نیز برایشان بسیار دشوار است.

حس بویایی و چشایی در کافایی‌ها بسیار شاخص است. آن‌ها دوست دارند همه‌چیز را مزه کنند. یک کافایی می‌تواند استعداد رخوت و چاقی مفرط داشته باشد و از این رو باید در برنامۀ روزانۀ خود هر روز تحرک بیشتری را نسبت به روز قبل در نظر بگیرد. سیستم گوارش آن‌ها متابولیسم و آگنی کم‌شعله‌ای دارد وبه‌عنوان مثال زمانی که ساعت هشت صبح صبحانه میل می‌کنند ممکن است تا یک و دو ظهر احساس گرسنگی نداشته باشند.

 اگر شخصی کافای مفرط داشته باشد می‌تواند به‌شدت خسیس باشد و چیزی را از خود جدا نکند. چسبندگی میان عناصرش ـ‌خاک و آب‌ـ در تمام اجزای زندگی این فرد رخنه می‌کند. به‌طوری که به خاطراتش و افراد وابستگی زیادی نشان می‌دهد. یک کافایی در زمان ناراحتی ترجیح می‌دهد درهای اتاق را به روی خود ببندد و مدتی را در خلوت و تاریکی سپری کند. او با این حرکت کیفیت کافای خود را به‌سمت تاماس (نیاز به پاورقی) پیش می‌برد.

در ادامه به‌طور مفصل به کیفیت طبع‌ها خواهیم ‌پرداخت؛ اینکه هر یک از طبع‌های واتا، پیتا و کافا  می‌توانند کیفیات «ساتوا، راجاس و تاماس» از خود نشان دهند؛ اینکه پیتا چه زمانی یک رهبر خوب است و چه زمانی خلق‌وخوی دیکتاتور به خود می‌گیرد؛ واتا چه زمانی خلاق و پر از جنب‌وجوش و شور زندگی است و چه زمانی آنقدر مضطرب است که حتی راه رفتن در خیابان هم برایش دشوار می‌شود و…